‘Juist bij flexibiliteit heeft student behoefte aan structuur’
Het is de vraag van één miljoen in het hoger onderwijs: aan welke vormen van flexibiliteit hebben studenten precies behoefte? Het aantal onderzoeken naar flexibilisering in het hoger onderwijs is echter vrij beperkt, en er worden veel aannames gedaan over de behoeften van studenten. Dat vertelde Tjark Huizinga, associate lector bij het Lectoraat Innovatief en Effectief Onderwijs van Hogeschool Saxion, tijdens een webinar van NRO. Met andere onderzoekers ontwikkelde Huizinga een overzicht van de kennis over flexibilisering en de behoefte van studenten daaraan.
Flexibiliteit op vier dimensies
Flexibilisering van onderwijs gaat in wezen om het vermeerderen van het aantal keuzes dat een student heeft. Dat kan grofweg binnen vier dimensies, schetste Huizinga vanuit de literatuur. Allereerst is er de inhoud van het onderwijs: welke thema’s komen aan bod en wat behelst een module? Daarnaast is er de wijze waarop een student leert – de didactiek. “Denk aan de leeractiviteiten, maar ook de vormen van toetsing.” De derde en vierde dimensie zijn het waar en wanneer van onderwijs – wel of niet op de onderwijslocatie, en wel of niet op een tijd die door de opleiding is bepaald?
Vanuit het perspectief van zowel docenten als instellingen zijn er genoeg redenen om flexibilisering toe te passen. “In een van de onderzoeken troffen we vier overwegingen aan: psychologisch, pedagogisch-didactisch, praktisch en marketing”, vertelde Huizinga. Marketing speelt vooral voor opleidingen die zich goed willen profileren; praktische overwegingen spelen bijvoorbeeld mee als het voor werkende studenten met een gezin lastig is om op vaste momenten naar een onderwijslocatie te komen.
Student wil flexibiliteit en structuur
Hoewel het uiteindelijk om de student gaat, is er nog weinig gepubliceerd onderzoek naar de studentbehoeften voorhanden. Daarnaast betreffen onderzoeken die wel gepubliceerd zijn vaak deeltijdopleidingen in het hoger onderwijs. “Er is dus vooral onderzoek gedaan naar een bepaalde niche”, aldus de Saxion-onderzoeker.
Studenten willen zowel op het niveau de instelling en de opleiding als bij specifieke modules flexibiliteit, blijkt uit de geanalyseerde onderzoeken. Dat betreft bijvoorbeeld keuzemogelijkheden binnen vakken of vakkenpakketten, het zelf kunnen stellen van leerdoelen, invloed hebben op de manier van toetsing en keuze in de manier waarop een module wordt doorlopen. Zo willen deeltijdstudenten vaak flexibiliteit ten aanzien van hun studiestart en het tempo waarin ze studeren.
De wekelijkse nieuwsbrief is nog korte tijd gratis te ontvangen. De voorwaarden vindt u hier.
Daarnaast willen studenten graag flexibiliteit met betrekking tot hun voorkennis, eerder opgedane vaardigheden of lacunes in hun kennis. De Wet leeruitkomsten, die onlangs in de Tweede Kamer werd aangenomen, moet het mogelijk maken om eerder opgedane vaardigheden weg te strepen tegen verplichte vakken bij opleidingen in het hoger onderwijs.
“Het lijkt misschien tegenstrijdig, maar uit de onderzoeken komt naar voren dat studenten juist binnen flexibel onderwijs veel behoefte hebben aan regelmaat, deadlines en structuur. Dit helpt het bij het plannen en organiseren van het onderwijs”, benadrukte Huizinga.
Ook online is ontmoeting heel belangrijk
Judith ten Hagen van de Hogeschool van Amsterdam bracht flexibilisering in de praktijk: zij was projectleider van het Comenius-project ‘Succesvol afstuderen door flexibel hybride onderwijs’. Daarin deed ze onderzoek naar digitale leer- en ontmoetingsruimtes, speciaal voor studenten die vanwege allerlei fysieke oorzaken niet kunnen deelnemen aan het fysieke onderwijs. Die oorzaken varieerden van werk, mantelzorg of alleenstaand ouderschap tot chronische vermoeidheid of mentale klachten. Aan het onderzoek namen 424 participanten deel – docenten, langstudeerders en reguliere afstudeerders.
De ontmoeting tussen studenten is, ook digitaal, van groot belang, vertelde Ten Hagen tijdens het webinar. “Ze zien elkaar werken, wisselen feedback uit en bouwen vertrouwen op. Dat blijkt ook online heel goed te kunnen.” Vaste online bijeenkomsten en persoonlijk contact zijn daarin belangrijk, aldus de Amsterdamse onderzoeker.
Natuurlijk reageert een docent niet altijd meteen
Wie zelf zo’n online ontmoetingsruimte wil creëren, moet onder andere alert reageren in de chat, zorgen voor verbinding, en online een luisteraar en coach kunnen zijn. Daarnaast moet de omgeving te allen tijde en vanaf elke plaats toegankelijk zijn en chatkanalen hebben die uitnodigen tot interactie en samenwerking. Daarmee verschilt zo’n omgeving sterk van de online lesomgevingen die men nog kent uit de tijd van corona. “Daar ging de omgeving na de les weer dicht.”
Alert reageren op chats betekent niet dat een docent vierentwintig uur per dag online moet zijn, lichtte Ten Hagen toe. “Natuurlijk reageert een docent nooit meteen; je hebt zelf ook weekenden en vrije tijd. Daarnaast kijk je eerst of er misschien reactie komt uit de groep en probeer je om verbinding te leggen tussen mensen die met dezelfde dingen bezig zijn. Je kunt een opmerking ook altijd meenemen bij een volgende online bijeenkomst.”
Je wilt alle groepen gelijke kansen bieden
Digitale leer- en ontmoetingsruimtes zijn zeker geen heilig middel, benadrukt Ten Hagen. Zo trof ze veel docenten die liever lesgeven in een fysiek klaslokaal dan via een beeldscherm. Ze bereikt nu echter veel meer studenten dan haar vroeger lukte. “Er zijn groepen studenten die echt niet naar school kunnen, maar die je wel gelijke kansen wilt bieden. Sommige studenten wilden zelf ook liever fysiek onderwijs, maar als ik zulke momenten organiseerde, waren ze vaak toch niet in staat om te komen.”
