Hoe besteed je 10 miljard?

Nieuws | de redactie
15 februari 2016 | De PvdA wil de onderwijsinvesteringen met 10 miljard opvoeren. Welke keuzes voor welke bestedingen maakt dat mogelijk? Wat levert dit HBO, WO en de kennissector op? En tegen welke prijs?

Diederik Samsom ziet zich als de Angela Merkel van Nederland. Op het partijcongres voor het jubileum van de PvdA bracht hij zijn visioen rond het onderwijs naar buiten. Nu de begroting door Rutte II op orde gebracht is en zelfs €5 miljard belastingverlaging mogelijk werd, zet hij in op lange termijn investeringen in kennis om de structurele problemen van economie en samenleving aan te pakken. Zou de PvdA in lijn met de CDU-Kanzlerin zo’n beleid kunnen waarmaken?

Voorzet 2017

Het is uiteraard een voorzet voor 2017-2021, die de concurrerende pretenties van de SP en D66 als ‘onderwijspartij’ in materiële zin moet wegblazen. Ook moet zo de indruk weggenomen worden, dat extra’s alleen door sigaren uit eigen doos verworven kunnen worden, zoals bij de HO-beloften ten koste van de basisbeurs gebeurde samen met VVD, D66 en GroenLinks.

Cruciaal is dat men de medeverantwoordelijkheid voor Rutte II zo verzilveren wil in diep doorwerkende investeringen in publieke goederen en diensten. Het was als het ware niet voor niets, kortom, dat Dijsselbloem met Merkels Schäuble links idool Varoufakis fijnmaalde en dat Asscher en Plasterk de vakbonden koest hielden.

Kan er met €10 miljard veel gebeuren? Ja, mits. Het Duitse voorbeeld laat zien, dat zulke bedragen iets kunnen bewerken als zij over een serieuze lange termijn gekoppeld worden aan kwalitatieve normen en keuzes. De Exzellenzinitiative heeft bijvoorbeeld eerst de instellingen fors aangemoedigd profilerende zwaartepunten naar hoog niveau te tillen en wordt deze zomer in een nieuwe fase ingevuld. Nu gaat men regionale hotspots en combinaties van zulke zwaartepunten aanwakkeren. Zonder kwaliteitsafspraken, zoals de SER deze aanscherpte, zal het dan ook niet gaan.

De tijdshorizon

Een tweede cruciale conditie zal de tijdshorizon zijn. €10 miljard in één kabinetsperiode krijgt ook de meest ijverige OCW-minister niet weggezet. Tenzij natuurlijk bewust gekozen zou zijn voor hiermee voor een inflatoir beleid, dat inefficiëntie moet bevorderen om deflatie tegen te gaan, in lijn met Draghi’s agenda met de euro. Hoe het zij, men zal over meerdere kabinetsperioden een investeringsprogramma willen laten ontstaan, conform het Merkel-beleid.

Binnen de voorziene uitgaven zal de PvdA wel heldere prioriteiten en zwaartepunten moeten aanbrengen, om met een optimale , blijvende impact te overtuigen. In zo’n drie kabinetsperioden kan men ook €10 miljard snel over de balk gooien, zonder dat de effecten kwalitatief beklijven.

Dubbel zo goed

Een algemene salarisverhoging van 5 à 10% per kabinetsperiode bijvoorbeeld, met ontheffing voor de kennissector van Plasterks WNT-beperkingen voor toptalent, zou vele miljarden doen versmelten. Samsom zelf zegt in ruwe lijnen dat hij onderwijs “de belangrijkste investering die de overheid kan doen, ook weer de grootste investering”wil maken. En dat betekent een inzet van geld “waar we leraren twee keer zo goed opleiden, twee keer zo goed gaan betalen én – ook dat hoort erbij – twee keer zo makkelijk afscheid nemen als het echt niet gaat.” 

Twee keer zo goed gaan betalen, zal kostbaar zijn. PO en VO kosten nu in totaal beide zo’n €10 miljard en kennen derhalve zo’n 7 à 8 miljard aan salarislasten. Een verdubbeling daarvan zit er dus ook met €10 miljard extra niet meteen in. En of dit de kwaliteit an sich een grote impuls geeft, zonder nadere afspraken over de inzet van dat verdubbelde salaris voor serieus LevenLangLeren door docenten, los van het streven twee keer zo snel van mensen af te kunnen raken? Maakt men zulke afspraken wel dan koopt men tijd voor de professie in plaats van particuliere consumptie. 

Mensen of middelen?

Aangezien 80% van de onderwijsuitgaven aan personele kosten opgaat – en bonden en besturen in de sector achter knoppen zitten – zal de verleiding toch groot zijn de miljarden daar in te steken. Bij het studievoorschot kon de PvdA-minister zich al niet inhouden en beloofde 4000 docenten in HBO en WO extra. Of en waar die ‘nodig’ waren, was helemaal niet vastgesteld voor de jaren na 2019-20 dat deze mensen zouden aankomen op instellingen. De 3000 extra docenten uit het NOA zijn ook een voorbeeld van de kwetsbaarheid van zo’n generieke belofte. Het geld daarvoor bleek eerder opgepot voor sombere tijden dan ingezet voor actuele knelpunten.

Naast de personele uitgaven als een best gecompliceerd doelwit van de €10 miljard zijn er nog materiële noden en doelen, die de PvdA met haar plan in ogenschouw zou kunnen nemen. Ook daar zullen keuzes nodig zijn. Wat helpt ons land echt op weg naar de toekomst en wat draagt bij aan de kwaliteit van onderwijs en de kennissector in den brede?

Demografie als kostenfactor

Een aanzienlijke kostenpost die op ons af komt hangt samen met de demografie: grote delen van het land zullen een nog maar dun netwerk van onderwijsvoorzieningen overhouden. Dat op peil houden zal duur zijn. Want als men voldoende kritische massa overeind wil houden zal men jongeren in concentraties binnen de vergrijzende streken moeten gaan opvangen en opleiden. Zou men de bestaande infrastructuur overeind willen houden – bij veel minder scholieren – gaan de kosten eveneens fors omhoog per aangeboden stuk onderwijs.

Tegelijkertijd zijn er delen van het land – zeker in de steden – waar de kosten nog flink zullen stijgen, omdat de groei van het scholieren en studentental nog een tijd door zal gaan. Ook dat zal nog aardig in de papieren gaan lopen. Zeker als men het geld extra wil inzetten voor de inzet van meer mensen per school.

Einstein in Limburg?

Bovendien ligt er al een serie lange termijn plannen klaar voor verwezenlijking. Bouwend Nederland heeft bijvoorbeeld aangegeven, dat er bij het achterstallig onderhoud in het onderwijs nog voor zeer grote bedragen aan inspanningen noodzakelijk zou zijn.  Datzelfde geldt voor heel wat voorzieningen in het WO en zeker in het MBO. De extra’s uit het studievoorschot zijn hier niet op gericht en ook bij lange na niet adequaat, nog los van de tegenvallers daarbij vanwege de OV-kaart-perikelen..

Een bedrag van 2 à 3 miljard is bovendien nodig en wenselijk en denkbaar bij de investeringen in R&D. De wetenschapsagenda mondt immers uit in een investeringsagenda en te verwachten is dat hier een bedrag van zo’n anderhalf miljard uit gaat voortkomen. Ook in de maak is een nieuwe ronde van beslissingen over gerote kennisinfrastructurele werken en apparatuur. Niet alleen in eigen land, maar ook in Europa. Daar zou ons land belangrijke pluspunten kunnen ‘veroveren’ als het met een gedurfd pakket aan voorstellen zou kunnen komen. Meest recent is dat zichtbaar bij de kansen die met de ‘Einstein Telescope’ in Limburg te realiseren zouden zijn. En zulke moedige bèta-plannen passen erg bij de Delftse LSVb-er Diederik Samsom, zou je denken. 


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK