40 jaar HBO
Vandaag viert de VH het 40-jarig jubileum van de HBO-raad en de HBO-sector. Het was Jos van Kemenade, de gedreven geleerde die onder Den Uyl én Van Agt onderwijsminister was voor de PvdA, die ervoor zorgde dat het hoger onderwijs een eigen platform en brancheorganisatie kreeg. In 1975 liet hij Willy van Lieshout, de Maastrichtse ingenieur-bestuurder met een titel van de TU in Aachen, dit nieuwe verband opzetten. 40 jaar later kun je moeilijk anders zeggen dan ‘chapeau!’
En ook de VSNU
Van Lieshout bleef decennia nadien een sleutelfiguur in het HO en beleid. In bijna alle kabinetsformaties werd hij als ‘zekerheidje’ genoteerd voor de ministerspost op O&W namens de KVP en het latere CDA. “Zo doen die media dat,” lachte hij dan geamuseerd en een beetje gestreeld toch ook wel. Als collegevoorzitter van de KUN – nu de Radboud Universiteit te Nijmegen van RvT-voorzitter Loek Hermans – werd hij al snel de nestor van de WO-bestuurders en dat leidde tot een unieke rol in de sector.
De oprichter van de HBO-raad werd namelijk ook nog de oprichter en eerste voorzitter van de VSNU. Zoiets kunnen niet veel mensen in onderwijsland hem nazeggen! Waarom hij trouwens die VSNU moest oprichten als vervanger van de eerbiedwaardige Academische Raad? Dát is een te pijnlijk verhaal om bij het HBO-feest nu te releveren.
Sternstunde
De HBO-raad heeft twee ‘Sternstunde’ gekend in die 40-jarige historie. De eerste was onder Jan Karel Gevers, de flamboyante intellectueel, schrijver en denker die later collegevoorzitter werd van de UvA en de HvA als partner bij die universiteit haalde. Hij stierf jong en plotseling. Weinig mensen worden in het HO sindsdien zo gemist als originele en uitdagende verkenner van kennis en bestuur.
Gevers sloot een strategische deal met de minister van O&W, Wim Deetman: ‘u krijgt de HBO-hervorming door schaalvergroting, taakverdeling en concentratie (STC) en een zeer forse kostenreductie voor het begrotingstekort, wij krijgen autonomie en de zelfregie om deze grootscheepse operatie op eigen gezag en up tempo te realiseren.’ Dat werd een groot succes. De vele honderden kleine HBO-schooltjes werden ongevormd tot ongeveer 70 regionale kenniscentra, die groot genoeg waren voor nieuwe HO-taken en doelgroepen en compact genoeg om flexibel en dichtbij ‘de regio’ en hun professies te kunnen opereren.
De HBO-raad van Gevers en zijn secretaris Paul Verburgt trok zelf dit proces van herschikking zonder dat ambtelijk Den haag er veel vingers achter kreeg. Deetman wilde dit proces ook zo, argwanend als hij was over de bestuurlijke kwaliteit van zijn eigen ministerie. Als oud-vice-voorzitter van diezelfde HBO-raad namens de protestant-christelijke onderwijszuil had hij meer fiducie in die civil society dan in de ambtenarij. Dat vond de O&W-organisatie niet zo leuk, maar het werkte wel.
Bedenker van de lector
De tweede ‘Sternstunde’ van de HBO-raad was het tijdperk-Leijnse tussen 1998 en 2005. De PvdA-senator, hoogleraar en WO-bestuurder gaf zijn koepel élan, gravitas en een lange termijn beleid. Leijnse is de ‘bedenker’ van het lectoraat en het accent op praktijkgericht onderzoek en slaagde erin dit nieuwe fenomeen ook structureel in het HBO en HO-breed te verankeren.
In die tijd was het WO nog zo vervuld van denigratie naar het HBO, overigens, dat toen de stichting van de Drees Leerstoel op deze hoogleraarspost Frans Leijnse wilde benoemen de betrokken universiteit dat weigerde, omdat deze kabinetsinformateur en senator een te weinig academische en te sterk HBO’ige uitstraling zou hebben. De Leerstoel van de PvdA-leider die zijn partij als ‘te links’ later verliet, is toen verhuisd naar een ruimdenkender instelling in het WO. De tijden zijn toch wat veranderd sindsdien. Nu juicht de Erasmus Universiteit als zij een topvrouw uit het HBO kunnen aantrekken als de nieuwe collegevoorzitter en is de HvA-rector de minister van OCW.
Een HBO-vrouw
Ook puur cijfermatig kan men het werk van de HBO-raad en haar branche niet anders zien dan als een zegetocht. Het zijn in 2015 de hogescholen die het HO domineren in capaciteit en emancipatoir élan. Tweederde van de Nederlandse studenten zit aan een HBO-instelling. De beeldvorming van de student als het kakkerbroertje van Hans Baalen, dat denkt dat hij gespeeld wordt door Rutger Hauer als Soldaat van Oranje, mag dan ook weleens voorgoed bijgezet worden in de reactionair-nostalgische imago-archieven. De Nederlandse student van 2015 is een HBO-vrouw.
Ook een prestatie van formaat is wat de hogescholen in de nieuwe eeuw met de Centers of Expertise in korte tijd hebben opgebouwd. Meer dan 1000 bedrijven participeren al in die kenniscentra van de triple helix-structuur en de topsectoren. Onverminderd indrukwekkend is wat de kunsthogescholen van het HBO in ons land presteren. Hun alumni behoren wereldwijd tot de top in hun vak en artistieke disciplines en de voorhoede van de kunsten en innovatie. Van pianist Hannes Minnaar tot mediadesigner Daan Louter en van mezzo-diva Tania Kross tot beeldhouwer en ‘Watergezant’ Henk Ovink en fysicus en beeldend kunstenaar Robbert Dijkgraaf.
Alumni en mensenwerk
Sowieso zou het HBO weleens wat fierder mogen zijn op zijn alumni en hen nadrukkelijker als rolmodellen zien. Om er nog een paar te nomen: trendwatcher par excellence Farid Tabarki, HBO’er van de TH Rijswijk. Kometenlander Koen Geurts, HBO’er van Fontys. SER-voorzitter Mariette Hamer, HBO’er uit de lerarenopleiding. De Kuifjes van Inholland, die deze week de André Kuipers Ruimtevaart Prijs wonnen. Concertgebouw Orkest trombone-leider Jörgen van Rijen, HBO’er van Codarts. Danser, acteur en tv-presentator Jan Kooijman, HBO’er van Codarts. SP-leider in spe Sharon Gesthuizen, HBO’er van ArtEZ. En dan als groep moet je zeker ook al die leraren in PO, VO en MBO noemen die hun ziel en zaligheid elke dag geven voor de vorming en opleiding van de jeugd.
Ging er dan nooit iets mis? Volmaakt is mensenwerk nooit. Zowel de zogeheten ‘HBO-fraude’ van 2001/2002. als de perikelen van de Theo-route en haar effecten in 2010-12 lieten zien dat je altijd alert moet blijven. Ze bewezen echter vooral dat het HBO een krachtig zelfreinigend vermogen bezit. De wijze waarop bijvoorbeeld Inholland zich aan de eigen haren uit het moeras wist te trekken, dwingt achteraf en bij sommigen helaas vaak nog meesmuilend een verdiend respect af.
Op deze jubileumdag is de opdracht aan het HBO dus helder. Vier dit feest! Wees trots op uw ‘product’, de topprofessionals van Nederland en laat hun kwaliteit veel meer zien. De ‘nestor van het HBO’, Ad de Graaf, schreef voor dit jubileum een essay om voor de komende decennia inspiratie te geven. Zijn betoog leest u hier. En wie waren in veertig jaar de smaakmakers in het HBO? U leest dat in de ScienceGuide HBO Top 10 die wij in maart van dit jaar samenstelden hier.
