Van kanteling naar nieuw walhalla?
De Stichting van het Onderwijs is op studiereis naar Finland en Estland geweest. Patrick Banis, secretaris van de Stichting en manager Arbeidsmarkt bij het CAOP, schreef een reisverslag. Hij was vooral nieuwsgierig naar wat er te leren valt van het altijd zo geroemde Finse onderwijsmodel en naar waar eigenlijk het recente succes van het onderwijs in Estland vandaan komt.
Hoe kan het dat deze voormalige Sovjetrepubliek grote vooruitgang heeft geboekt? Wat is er waar van de rondzingende verhalen dat Estland sterk voorop loopt met het gebruik van ict in het onderwijs?
Veel docenten academisch opgeleid
Het bezoek aan Helsinki brengt uiteraard veel lofzang op het vaak besproken Finse onderwijsmodel dat een comprehensive school van 7 tot 15 jaar kent. Daarna kiezen leerlingen voor het gymnasium (en hoger onderwijs) of voor het beroepsonderwijs. Bijna alle docenten zijn academisch opgeleid en genieten veel vertrouwen en vrijheid. Tot wel een beetje jaloezie van de Nederlandse delegatie kent Finland geen onderwijsinspectie.
Onderwijs is en blijft daar vooral een economische investering die nodig is om het hoge welvaartsniveau op peil te houden. Finland ziet, in tegenstelling tot ons land, onderwijs niet als een ‘spendingdepartement’. De leraar heeft status, het aantal aanmeldingen voor de universitaire lerarenopleidingen is tienmaal hoger dan het aantal beschikbare studieplaatsen. Selectie aan de poort is de sleutel van het succes, ondanks dat de docenten relatief weinig verdienen.
Minder vooruit
Tijdens een bezoek aan het Helsinki Normal Lyceum, een teachertrainingschool voor po en vo, blijkt dat het vertrouwen en de grote vrijheid ver gaan en dat daar ook vraagtekens bij zijn te plaatsen. Schoolleider Markku Pyysiäinen vertelt vol vuur en passie over het inclusieve onderwijs en de uitgebreide begeleiding van beginnende leraren, maar hij ziet ook bedreigingen.
Er is een leerlingvolgsysteem, er wordt steeds meer geanalyseerd maar tot nu toe hebben de investeringen in ict nog te weinig opgebracht. Je ziet segregatie in de scholen in grote steden ontstaan en de overheid is gaan bezuinigen. Finland gaat minder vooruit. Bezuinigingen op onderwijs … dat was toch heiligschennis?
Kanteling
De kanteling van het heel positief denken over het Finse onderwijs en het overheidsbeleid naar een minder rooskleurig beeld begint op gang te komen. Ook Finland bezuinigt en dat zet druk op de kwaliteit van het onderwijs. De kanteling van het eerdere beeld gaat door als later bij het bezoek aan de Helsinki Business College, vergelijkbaar met het mbo hier, blijkt dat een kwaliteitsmanagement met vele indicatoren zijn intrede heeft gedaan en dat daaraan ook de bekostigingssystematiek aan is opgehangen.
Docenten en managers maken zich zorgen over toenemende bezuinigingen en de eisen die de overheid stelt als voorwaarde voor de financiering van onderwijsprogramma’s. Deze situatie lijkt veel op die van ons maar is voor Finland relatief nieuw en geldt nu nog alleen voor het mbo.
Onderzoekende houding
De lerarenopleidingen kunnen hun studenten kiezen want velen melden zich ieder studiejaar aan. Voor de selectie gebruiken zij testen en intakegesprekken. Professor Matti Meri van het Helsinki University Teacher Training Departement vertelt er smakelijk over, vooral over hoe meisjes zich veel beter kunnen presenteren dan jongens. Ook in Finland neemt de feminisering in het onderwijs toe.
Meri stelt dat de onderzoekende houding van leraren het onderwijs innoveert en dat zij daarom altijd een universitaire opleiding moeten hebben. Dat blijkt niet te gelden voor het beroepsonderwijs waar je ook met een hbo-opleiding kan lesgeven. Je moet wel naast je master ook minimaal drie jaar relevante werkervaring hebben voordat je mag lesgeven.
Op de Haaga Helia University of Applied Sciences wordt een werkbezoek later verteld dat je zelfs onbevoegd les kan geven. Een docent heeft dan wel een lager salaris en krijgt geen vaste aanstelling. Het positieve beeld kantelde nog iets verder naar beneden. Toch blijft Finland een interessant onderwijsland met gedreven en vaak hoogopgeleide professionals. Het is tijd om verder te reizen.
Fors investeren in ict
In Estland blijkt de opbouw van het onderwijssysteem vrijwel gelijk te zijn aan het Finse model maar met een groot verschil. Ict neemt een hele belangrijke plaats in het onderwijs in. Na de val van de Sovjet Unie is de overheid daarin fors gaan investeren, en eigenlijk in de hele samenleving. Door een gebrek aan veel industrie en grondstoffen ziet zij het hebben van veel kennis en vaardigheden op ict-gebied als noodzaak voor een nieuw economisch model. In het onderwijs trok een groep enthousiastelingen deze innovatie en dat heeft ertoe geleid dat in 1997 bijvoorbeeld alle scholen van een bepaalde provincie e-mail hebben en dit ook intensief gebruiken.
Vanaf 1998 heeft een groot overheidsprogramma het gebruik van ict in alle instellingen bevorderd. De overheid heeft toen zeventig procent van de ICT-uitgaven gefinancierd. In het millenniumjaar beschikken daardoor alle scholen over internet en hardware! Daarna gaan de ontwikkelingen snel. In 2006 wordt e-learning met de daarbij behorende lesmethoden ingevoerd; sinds 2012 is dat verfijnd tot een programma voor ‘learning and teaching in the digital age’.
Nu geen wankeling van het beeld maar vooral verbouwereerdheid. Kinderen leren al op zesjarige programmeren met het zogeheten internationale Coder Dojo programma. In Nederland werken sommige scholen er ook mee en wel op de zaterdagochtend met behulp van ouders. In Estland zetten nu al vijftig procent van de scholen het programma vrijwillig in.
Standaard en vertrouwen
In Estland is nog veel meer in het onderwijs veranderd. Sinds 2010 geldt een kwalificatiestandaard met daarin veel aandacht voor 21st century skills, vertrouwen en vrijheid voor docenten. Het is bijzonder dat deze ontwikkelingen door alle politieke partijen en onderwijsorganisaties gedragen zijn.
‘Vertrouwen’ is steeds het toverwoord. In 2000 is de onderwijsinspectie afgeschaft. Wat wel opvalt, is dat het leraarschap in Estland geen populair beroep is. Daarvoor is het salaris is te laag en de universiteiten kennen geen selectie aan de poort.
In de lift
De verschillen tussen Finland en Estland hebben de reis boeiend gemaakt. Beide landen staan hoog op de Pisaranking. Finland daalt daarop en de somberheid begint toe te slaan. Estland zit echter in de lift.
Dat land toont zelfvertrouwen, ondanks de economische crises, de situatie in de Oekraïne en de gespannen relatie met Rusland. Van Estland kunnen wij veel leren op ict-gebied. Ik durf te voorspellen dat Estland het nieuwe Finland wordt.
Patrick Banis
